Współuzależnienie: Czym jest, jak powstaje i jak sobie z nim radzić

Współuzależnienie to pojęcie, które odnosi się do trudności emocjonalnych i relacyjnych, z jakimi zmagają się osoby blisko związane z osobami uzależnionymi. Mimo że współuzależnienie najczęściej kojarzy się z rodzinami dotkniętymi problemem alkoholowym, może dotyczyć każdej relacji, w której obecne są destrukcyjne nawyki – od uzależnienia od substancji po zachowania, takie jak hazard czy nadmierne korzystanie z technologii.

Osoba współuzależniona niekoniecznie zmaga się z nałogiem, ale przejawia niezdrowe wzorce zachowań, które mają na celu kontrolowanie, ratowanie lub ukrywanie problemu osoby uzależnionej. Te wzorce mogą nie tylko pogłębiać trudności osoby uzależnionej, ale również prowadzić do poważnych problemów emocjonalnych u współuzależnionego.

Czym jest współuzależnienie?

Współuzależnienie charakteryzuje się nadmiernym zaangażowaniem w życie osoby uzależnionej. Osoba współuzależniona stara się kontrolować zachowanie bliskiego w nadziei, że może „uratować” go od nałogu. Skupia się na pomaganiu, ale często dzieje się to kosztem jej własnych potrzeb, emocji i zdrowia psychicznego. Tego typu relacja staje się nierówna i destrukcyjna, a współuzależniony traci poczucie swojej tożsamości i zaniedbuje siebie na rzecz drugiej osoby.

Współuzależnienie może rozwijać się stopniowo. Zaczyna się od potrzeby pomocy, która z czasem staje się nadmierna. Osoba współuzależniona zaczyna przyjmować rolę opiekuna, co prowadzi do prób kontrolowania i ochrony osoby uzależnionej przed konsekwencjami jej nałogu. W ten sposób relacja opiera się na wzajemnej zależności, w której osoba współuzależniona zaniedbuje swoje życie i emocje, starając się zapanować nad życiem drugiej osoby.

Jakie są przyczyny współuzależnienia?

Współuzależnienie nie powstaje nagle. Zazwyczaj jest to wynik głęboko zakorzenionych wzorców, które osoba współuzależniona przyjmuje na przestrzeni czasu. Wiele osób, które dorastały w rodzinach z problemem alkoholowym lub innymi dysfunkcjami, w dorosłym życiu powtarza te wzorce. Dorastanie w niestabilnym emocjonalnie środowisku może prowadzić do przekonania, że wartość osoby zależy od jej zdolności do kontrolowania sytuacji lub „ratowania” innych.

Dodatkowo, osoby współuzależnione często mają trudności z ustalaniem granic emocjonalnych i fizycznych, co sprawia, że łatwo angażują się w relacje oparte na nadmiernej odpowiedzialności za drugą osobę. Poczucie winy, lęk przed odrzuceniem oraz potrzeba bycia potrzebnym to tylko niektóre z czynników, które mogą przyczyniać się do rozwoju współuzależnienia.

Jak rozpoznać współuzależnienie?

Rozpoznanie współuzależnienia może być trudne, ponieważ wiele zachowań współuzależnionych osób wynika z troski o bliskich. Jednak jeśli twoje życie w znacznym stopniu kręci się wokół uzależnionego partnera, członka rodziny lub przyjaciela, a twoje emocje zależą od tego, co dzieje się z tą osobą, możliwe, że jesteś współuzależniony.

Typowe objawy współuzależnienia to:

• Nadmierne angażowanie się w kontrolowanie życia osoby uzależnionej, np. poprzez próby ograniczania jej kontaktów z substancją lub nawykiem, za które odpowiada uzależnienie.
• Zatracanie własnych potrzeb i emocji na rzecz osoby uzależnionej – twoje życie zaczyna koncentrować się wyłącznie na „ratowaniu” tej osoby.
• Trudności w ustalaniu granic emocjonalnych – masz problem z oddzieleniem swoich emocji od emocji osoby uzależnionej.
• Poczucie winy lub odpowiedzialności za zachowanie osoby uzależnionej – czujesz, że to od ciebie zależy, czy ona wyzdrowieje.
• Zależność emocjonalna od uzależnionej osoby – twoje poczucie własnej wartości jest zbudowane na tym, jak dobrze radzisz sobie z kontrolowaniem jej zachowań.

Jak radzić sobie ze współuzależnieniem?

Rozpoznanie współuzależnienia to pierwszy krok do zmiany. Praca nad sobą wymaga zaangażowania i często wsparcia z zewnątrz, ale jest kluczowa, by odzyskać poczucie własnej wartości i kontroli nad swoim życiem. Poniżej znajdują się kroki, które mogą pomóc w radzeniu sobie ze współuzależnieniem.

1. Psychoterapia – Indywidualna lub grupowa psychoterapia to jeden z najskuteczniejszych sposobów radzenia sobie ze współuzależnieniem. Terapia pomaga zrozumieć, jakie mechanizmy napędzają współuzależnienie i jak można je zmienić. W procesie terapeutycznym uczysz się, jak ustalać zdrowe granice, jak dbać o swoje potrzeby oraz jak budować relacje oparte na równowadze, a nie kontroli.
2. Grupy wsparcia – Wspólne dzielenie się doświadczeniami z innymi, którzy przechodzą przez podobne sytuacje, może być niezwykle pomocne. Grupy takie jak Al-Anon, które są dedykowane bliskim osób uzależnionych, oferują wsparcie emocjonalne i praktyczne porady. Uczestniczenie w grupach wsparcia może pomóc zrozumieć, że nie jesteś odpowiedzialny za uzależnienie swojego bliskiego i że nie jesteś w stanie zmienić jego zachowania.
3. Praca nad samoakceptacją – Osoby współuzależnione często mają niską samoocenę i zaniedbują swoje potrzeby na rzecz innych. Praca nad samoakceptacją jest kluczowa w procesie zdrowienia. Nauka stawiania granic, wyrażania własnych potrzeb i dbania o siebie to ważne elementy pracy nad wzmocnieniem swojego poczucia własnej wartości.
4. Edukacja na temat uzależnień – Zrozumienie, że uzależnienie jest chorobą, a nie świadomym wyborem osoby, która na nie cierpi, może być pomocne. Świadomość tego, że nie jesteś w stanie kontrolować zachowań drugiej osoby, uwalnia cię od nadmiernej odpowiedzialności. Kluczem do zdrowienia jest skupienie się na swoich potrzebach, a nie na próbach kontrolowania nałogu bliskiego.
5. Praktykowanie zdrowych emocjonalnych nawyków – Praca nad współuzależnieniem to także nauka zdrowych nawyków emocjonalnych. Regularna samoopieka, umiejętność radzenia sobie ze stresem oraz otwartość na wyrażanie własnych uczuć są kluczowe w budowaniu zdrowego, zrównoważonego życia.

Podsumowanie

Współuzależnienie to złożony problem, który może prowadzić do poważnych trudności emocjonalnych i relacyjnych. Jego rozpoznanie i zrozumienie jest kluczowe, aby móc podjąć kroki w kierunku zdrowienia. Współuzależnienie nie tylko negatywnie wpływa na ciebie, ale może również pogłębiać problem uzależnienia u twojego bliskiego. Jeśli zauważasz u siebie symptomy współuzależnienia, warto poszukać wsparcia – w psychoterapii lub grupach wsparcia – i zacząć pracować nad przywróceniem równowagi w swoim życiu.